Theo quan niệm của người đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, tượng nhà mồ có vai trò như vị thần canh giấc ngủ ngàn thu cho người quá cố. Mỗi bước tượng mang hình thù, kiểu dáng khác nhau. Theo thời gian, thế hệ nghệ nhân lớn tuổi tạc tượng nhà mồ dần khuất núi.
Để gìn giữ bản sắc văn hóa cha ông, có một nghệ nhân đang ngày đêm miệt mài dạy con cháu tác tượng nhà mồ. Đó là NNƯT Ksor Hnao (người đồng bào Ja Rai, ngụ làng Kép, phường Đống Đa, TP Pleiku, tỉnh Gia Lai) - một bậc thầy hiếm có về tạc tượng nhà mồ ở tỉnh Gia Lai.
Thổi hồn vào những bức tượng
Theo nghệ nhân ưu tú (NNƯT) Ksor Hnao, tượng nhà mồ được người còn sống tạc nên dùng cho lễ bỏ mả, thể hiện tình cảm quyến luyến, tưởng nhớ thân nhân xấu số. Tượng đóng vai trò như vị thần bảo vệ, che chở cho linh hồn chủ nhân không bị ma quỷ quấy phá.
Khắp các nhà mồ ở Tây Nguyên, nơi đâu cũng có những bức tượng muôn ngàn kiểu dáng của các tộc người Ja Rai, Ba Na, Ê Đê… Mỗi dân tộc dù có nét văn hóa khác biệt, quan niệm về việc tạc tượng nhà mồ không hoàn toàn đồng nhất nhưng gần như cùng ý nghĩa.
Gia đình không ai theo nghề tạc tượng nhưng ngay từ nhỏ, Ksor Hnao đã có niềm đam mê với nghề này. Khi mới lên 10, Hnao xin cha cho đi học tạc tượng với một nghệ nhân ở gần nhà nhưng cha kiên quyết không cho vì nghĩ con mình ốm yếu, không đủ sức cầm rìu. Tuy vậy, mỗi ngày sau khi cha lên rẫy, Hnao lại chạy đến nhà nghệ nhân trong làng học lén, rồi về đem rìu ra tự đẽo gọt các khúc gỗ phỏng theo các bức tượng. Nhiều lần, Hnao bị cha đánh đòn vì tội không nghe lời.
Lên 15 tuổi, Hnao không còn là đứa trẻ ốm yếu như xưa mà trở thành chàng trai rắn rỏi, nhanh nhẹn và nhiều lần theo những nghệ nhân trong làng lang thang khắp rừng già tìm gỗ về tạc tượng. Biết không thể phá bỏ niềm đam mê của Hnao, người cha rồi cũng chấp nhận cho cậu con trai của mình theo cái nghề này.
Qua bàn tay cần mẫn, sáng tạo, những bức tượng gỗ của Hnao ngày càng có sức sống. Rồi, chàng thanh niên trở thành nghệ nhân lành nghề từ lúc nào không hay. Những lần làm lễ bỏ mả, nhiều gia đình lại đón Hnao về tạc tượng giúp.
Những bức tượng nhà mồ do NNƯT Ksor Hnao tạc.
Theo NNƯT Ksor Hnao, để tạc được một bức tượng nhà mồ đẹp, có hồn, người nghệ nhân phải biết thổi hồn mình vào bức tượng để những vật vô tri vô giác đó trở nên sống động. Đối với những nghệ nhân dày dặn kinh nghiệm chỉ cần nhìn qua vân và thớ gỗ, chú ý độ đậm nhạt thì có thể chọn gỗ phù hợp với ý tưởng định khắc họa. Nghệ nhân nào tinh tế, chau chuốt hơn nữa thì dùng sắc độ của cây gỗ để tạo mảng miếng đậm miếng nhạt trên tác phẩm.
Được biết, hầu hết những bức tượng điêu khắc gỗ Tây Nguyên được trưng bày ở Làng Văn hoá Đồng Mô (Sơn Tây, Hà Nội) đều do một tay ông làm ra.
Theo đúng với phong tục ngày xưa, muốn làm một bức tượng cho nhà mồ, phải lên rừng cúng một ghè rượu và 1 con gà rồi mới được chặt cây về tạc. Người nghệ nhân giỏi phải làm ra bức tượng khiến vui lòng linh hồn người chết. “Nếu người đàn bà chết thì mình làm tượng đàn ông, như thế thì linh hồn người chết mới vui được”, NNƯT Ksor Hnao chia sẻ.
Bây giờ, nhiều người tạc tượng nhà mồ bằng bào, cưa, giấy nhám, đó là họ có đổi mới. Nhưng xưa thì làm bằng rìu, rựa, dao nhọn. Làm bằng vật dụng như xưa thì không được đẹp, nhưng mà nó có giá trị. Và tượng nhà mồ chỉ làm khi có người chết, với mong muốn những bức tượng được bầu bạn với người chết khi về thế giới bên kia. Còn bây giờ, đa phần tượng được làm bằng bào và không chỉ để ở những nhà mồ mà còn để làm cảnh trong nhà, để trưng bày ở các lễ hội.
Theo NNƯT Ksor Hnao, cái hay và độc đáo nhất khi theo nghề này là thông qua tượng nhà mồ có thể hình dung được cuộc sống mà người nghệ nhân muốn truyền đạt. Qua tác phẩm, cũng hiểu được một phần nào nội tâm của người nghệ nhân gửi gắm trong đó. Bởi, tượng nhà mồ ngoài yếu tố là một loại hình điêu khắc dân gian độc đáo của các dân tộc thiểu số Tây Nguyên, nó còn chứa đựng khát vọng nhân sinh của con người: buồn, vui, hạnh phúc, khổ đau... Những biểu cảm ấy không chỉ có ở người sống mà vẫn lưu lạc, tiếp diễn ở thế giới bên kia.
Mở lớp dạy tạc tượng nhà mồ
Rít một điếu thuốc rê, nhả ra một làn khói đặc quánh, NNƯT Ksor Hnao chậm rãi kể, trước đây ở vùng này có cả trăm người biết đẽo tượng nhà mồ. Mỗi lần có gia đình làm lễ bỏ mả thì người ta đẽo hàng chục tượng. Bây giờ những người biết đẽo tượng đã già, mắt mờ tay run không cầm nổi cái rìu để đục đẽo, lớp trẻ cũng không ai mặn mà với nghề tạc tượng này.
Thấy dân làng ngày càng xa rời với tượng nhà mồ, Hnao ăn không ngon, ngủ không yên, lúc nào trong người cũng bồn chồn, lo lắng. Sau nhiều đêm trằn trọc suy nghĩ, ông quyết tâm vận động dân làng học tạc tượng nhà mồ. Trong các cuộc họp, ông luôn dành thời gian nói về ý nghĩa của tượng nhà mồ và khuyên dân làng nên duy trì việc chôn tượng nhà mồ trong lễ bỏ mả.
Một học trò người Pháp tạc tượng nhà mồ (ảnh cắt từ clip).
NNƯT Ksor Hnao trầm ngâm: “Cuộc sống bây giờ đã khác, người biết tạc tượng nhà mồ đang thưa thớt dần. Tôi buồn và lo sợ khi những người già như tôi về với Yàng (trời) thì sẽ không còn ai biết tạc tượng nhà mồ nữa. Thế hệ chúng tôi, dù phải sinh hoạt vật chất, ăn uống khổ cực hơn bây giờ nhưng về lĩnh vực văn hóa tinh thần hết sức phong phú. Tôi tự nghĩ phải làm tất cả để đánh thức lòng tự hào nguồn cội nơi con cháu”.
Ngày đầu mới mở lớp, NNƯT Ksor Hnao đến từng hộ tư vấn, khuyên bảo con cháu đến lớp học. Đến nay, số thanh niên theo học Hnao lên đến hàng trăm người nhưng ông không có ý định giới hạn. Ông bảo, việc tạc tượng tưởng chừng như đơn giản nhưng lại rất khó khăn, nó đòi hỏi sự tỉ mỉ và hết sức kiên trì.
Ban đầu học trò chưa quen nên những đường tạc rất cứng nhắc và các bộ phận trên khuôn mặt cũng không đều. Làm mãi không được, nhiều người nản chí, định bỏ không học nữa nhưng ông động viên nên họ trụ lại và giờ đã thành thợ.
Thật đặc biệt khi học trò của NNƯT Ksor Hnao có cả người nước ngoài. Đó là Francois Bourgineau, người Pháp. Francois Bourgineau rất mê tượng nhà mồ vì thế hễ ở đâu có tượng nhà mồ đẹp, ông đều chụp lại rồi nhờ người tạc theo. Nhà ông tận nước Pháp cũng có một khu bảo tàng nhà mồ thu nhỏ do ông sưu tâm. Vậy nên khi đến Gia Lai du lịch, ông muốn được học và tự tạc tượng theo ý thích.
Kể về cậu học trò đến từ nước Pháp, NNƯT Ksor Hnao cười hiền: “Hồi tháng 3 năm trước, qua một công ty du lịch, Francois Bourgineau đến chỗ tôi để nhờ dạy cách tạc tượng nhà mồ. Tôi lo sợ vì bất đồng ngôn ngữ không dám nhận. Tuy nhiên, thông qua hướng dẫn viên, Francois Bourgineau nài nỉ xin cho ở lại để được học. Sau đó, tôi mới nhận ra dạy tạc tượng nhà mồ cho người nước ngoài là cách để quảng bá văn hóa truyền thống dân tộc”.
“Francois Bourgineau quả là người có năng khiếu, rất sáng tạo. Chỉ sau 10 tháng miệt mài học tập, Francois Bourgineau đã thành một thợ giỏi về tạc tượng nhà mồ. Đó là một trong những người học trò tôi yêu quý”, ông vừa nói vừa mở lại clip quay về người học trò này cho chúng tôi xem như một niềm tự hào.
Ngoài tạc tượng, NNƯT Ksor Hnao còn biết làm các loại đàn bằng tre, nứa như: ting ning (goong), kơni hay t’rưng và chơi thành thạo các nhạc cụ này. Với năng khiếu sẵn có và đôi tai thẩm âm khá tốt, năm 1999, ông được Viện Âm nhạc Việt Nam mời biểu diễn đàn ting ning để ghi băng làm tư liệu giảng dạy, nghiên cứu. Năm 2015, ông được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu NNƯT ở loại hình Tri thức dân gian.
Theo phòng Nghiệp vụ Văn hóa, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai, cho biết: “Tượng nhà mồ Tây Nguyên là những tác phẩm điêu khắc độc đáo, chứa đựng một nền nghệ thuật dân gian mà không phải nơi đâu cũng có được. Chính sự tài hoa, sáng tạo và cái tâm của những nghệ nhân tạc tượng đã thổi hồn cho khúc gỗ vô tri trở nên muôn hình vạn trạng. Hiện nay trên địa bàn tỉnh Gia Lai số lượng nghệ nhân tạc tượng nhà mồ rất ít, những nghệ nhân giỏi thì càng hiếm hoi hơn. NNƯT Ksor Hnao là một trong số ít nghệ nhân xuất sắc còn lưu giữ được nét văn hóa truyền thống này”.
Luật Đất đai sửa đổi vừa được Quốc hội thông qua quy định chi tiết các trường hợp hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất không có giấy tờ sẽ được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.
Một doanh nghiệp ở TX Đông Triều (Quảng Ninh) tự nguyện bỏ 1 tỷ đồng để làm đường bê tông nhưng bị tuýt còi vì bị cho rằng có dấu hiệu trục lợi và lấn chiếm hồ thủy lợi Lỗ Chính.
Nhằm đáp ứng nhu cầu đọc báo của độc giả trong thời đại kỷ nguyên công nghệ số, 10h sáng ngày 28/2, Chuyên trang điện tử Truyền thông Pháp luật Pháp luật + (Phapluatplus.vn) sẽ chính thức thay đổi giao diện mới với nhiều chuyên mục chuyên sâu, hấp dẫn.
Vi phạm nhiều lỗi trong lĩnh vực y tế, Công ty cổ phần đầu tư Quốc tế - Mega Gangnam có trụ sở số 105, phố Trần Quốc Hoàn (Hà Nội) bị Sở Y tế TP. Hồ Chí Minh xử phạt hành chính.
Hội Nhà báo Việt Nam có văn bản gửi UBND và Công an TP Hà Nội đề nghị tiếp tục đôn đốc, chỉ đạo cơ quan chức năng điều tra làm rõ, xử lý nghiêm những đối tượng hành hung các phóng viên, nhà báo xảy ra tại huyện Thanh Trì.
Tham gia kỳ thi Olympic Hóa học quốc tế Mendeleev lần thứ 58, cả 10 học sinh Việt Nam đều đạt giải với 1 huy chương Vàng, 5 huy chương Bạc và 4 huy chương Đồng.
Quá trình nỗ lực dập lửa, 2 cán bộ kiểm lâm đã không may tử nạn khi tham gia chữa cháy rừng trên đỉnh Tây Côn Lĩnh tại địa bàn giáp ranh xã Phương Tiến, Lao Chải, Xín Chải, huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang.
Liên quan đến nữ giáo viên tại Tuyên Quang bị một nhóm học sinh có hành vi thiếu chuẩn mực, Bộ GD&ĐT yêu cầu xử lý nghiêm khắc theo đúng mức độ vi phạm đối với các cá nhân và tập thể có liên quan.
Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang vừa ký Công điện số 1300/CĐ-TTg ngày 5/12/2023 của Thủ tướng Chính phủ về bảo đảm trật tự, an toàn giao thông dịp Tết Dương lịch, Tết Nguyên đán Giáp Thìn và Lễ hội xuân 2024.
Bảo đảm an sinh xã hội (ASXH), chuyển từ hỗ trợ nhân đạo sang bảo đảm quyền an sinh của công dân là một trong những điểm nhấn được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nêu ra tại Hội nghị quán triệt Nghị quyết 42-NQ/TW của TW8, khóa XIII. Đó là một trong những thành tựu sau 10 năm thực hiện Nghị quyết 15-NQ/TW của TW15, khóa XI.
Bộ Giao thông vận tải, vừa ban hành Thông tư số 34/2023/TT-BGTVT điều chỉnh khung giá dịch vụ vận chuyển hành khách trên các đường bay nội địa. Thông tư này có hiệu lực kể từ ngày 01 tháng 03 năm 2024.
Sáng nay, ngày 5/12, Kỳ họp thường lệ cuối năm (Kỳ họp thứ 14) HĐND TP Hà Nội khoá XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 chính thức khai mạc. Theo dự kiến, kỳ họp diễn ra từ ngày 5 đến 8/12 để xem xét, thông qua 67 nội dung gồm 25 báo cáo và 42 nội dung ban hành nghị quyết.
Ngày 27.4 công viên Nước Hồ Tây đã tổ chức nhiều chương trình hấp dẫn như: Chương trình ca nhạc tạp kĩ, xiếc và giao lưu biểu diễn cùng các vũ công...chương trình được tổ chức trong 05 ngày từ 27/4 đến 1/5, mỗi ngày có 02 show diễn buổi sáng và buổi chiều.
Kỳ nghỉ lễ 30/4 - 1/5 đã đến rất gần. Tuy nhiên, giá vé máy bay nội địa cao khiến du khách e dè. Du khách đã đưa ra nhiều lựa chọn khác để phù hợp với tiêu chí tiết kiệm chi phí.
Lễ hội Du lịch Hà Nội năm 2024 với chủ đề “Thăng Long – Hà Nội, Thủ đô quyến rũ” từ ngày 25 – 28/4/2024 tại Công viên Thống Nhất. Đây là sự kiện xúc tiến quảng bá Du lịch lớn nhất được tổ chức thường niên của thành phố Hà Nội - Lễ Hội Du Lịch Hà Nội năm 2024 dự kiến sẽ mang tới cho du khách và nhân dân những trải nghiệm đầy màu sắc cùng nội dung phong phú đa dạng.
Ngày 26/4, tại Hà Nội, thành phố Hải Phòng phối hợp với Viện Hàn lâm Kiến trúc Pháp – Việt tổ chức Triển lãm ảnh Hải Phòng – Pháp Heritage với chủ đề “Di sản kiến trúc hôm nay, thịnh vượng cho ngày mai”.