Trà Phương tự - Thiền môn ngàn tuổi nơi đất Cảng

Dấu ấn kiến trúc Việt cổ

Chùa Trà Phương hay còn được gọi là chùa Bà Đanh, tên chữ Thiên Phúc tự là ngôi chùa có lịch sử lâu đời tọa tại làng Trà Phương, xã Thụy Hương, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng. Theo UBND xã Thụy Hương, chùa Trà Phương được xây dựng từ thời Lý, khoảng đầu thế kỷ XI (1010 - 1020) và được trùng tu tôn tạo vào thế kỷ XVI đời nhà Mạc.

Vào thời Lý, ngôi chùa được xây dựng trên một gò đất cao có nhiều cây cối, xa xóm làng nên được gọi là Bà Đanh tự, cách núi Chè gần 1km về phía đông. Trên văn bia còn ghi lại: “Tu tạo Bà Đanh tự” khắc năm 1562 thời Mạc Mậu Hợp sơ niên 1562, thời điểm này đã ghi rõ đây là đợt trùng tu rất quy mô, khiến cho chùa Trà Phương thành trung tâm Phật giáo lớn vùng Duyên hải.

Theo văn bia, ngôi chùa đã được di chuyển về vị trí mới cách nền cũ khoảng 200m, với nhiều tòa ngang dãy dọc hoành tráng, góp phần quan trọng trong việc chấn hưng và phát triển đạo Phật mấy tỉnh xứ Đông (vùng Hải Dương, Hải Phòng bây giờ).

Chùa Trà Phương được ví như danh lam thắng cảnh thời bấy giờ nên nơi này từng được quốc sư về thuyết pháp, giảng kinh. Sau khi nhà Mạc thất bại, quan quân Lê - Trịnh đã san bằng vùng đất Dương Kinh, tàn phá nặng nề nhiều công trình kiến trúc mang dấu ấn triều đại trước, trong đó có chùa Trà Phương đã trở thành phế tích.

Đến thời nhà Nguyễn, chùa Trà Phương được trùng tu lại nên hiện nay mang đậm nét kiến trúc nghệ thuật thời Nguyễn. Đến năm 2007, chùa Trà Phương đã được Bộ Văn hóa Thể thao & Du lịch cấp bằng Chứng nhận là di tích cấp quốc gia.

Trải qua những biến thiên, thăng trầm của thời gian, thời cuộc, ngôi chùa vẫn còn nguyên giá trị. Chùa Trà Phương được xây theo kiểu chữ Đinh, gồm 5 gian nhà tiền đường, 3 gian hậu cung. Chính điện là nơi thờ phật, tiền đường thờ vua Mạc Đăng Dung và hoàng hậu Vũ Thị Ngọc Toàn.

Bên ngoài là cổng Nhất môn với hai tầng mái; nhà bia với đầm sen rộng tượng trưng cho đức hạnh, lối sống của người tu hành. Hai bên thành bậc của nhà bia là đôi sấu đá được tạo dáng theo lối tượng tròn, một trong những sản phẩm nghệ thuật tiêu biểu của văn hóa Mạc thế kỷ XVI còn lại hiện nay ở Hải Phòng.

Trong chùa hiện có năm bệ tượng phật, trong đó, 3 bệ tượng đặt tượng Tam thế và hai bệ đặt tượng A di đà. Theo các nhà sử học, các pho tượng này có từ đời nhà Mạc, phản ánh tài năng sáng tạo tuyệt vời của những người thợ thủ công thời đó. Vết tích cổ nhất trong ngôi chùa Trà Phương là chân cột bằng đá tảng xanh, được chạm khắc hoa sen rất tinh xảo thể hiện rõ phong cách nghệ thuật kiến trúc tôn giáo thời Lý.

“Cổ trai đế vương - Trà Phương công chúa”

Đi qua nhiều thăng trầm của thời gian, hiện nay, chùa Trà Phương còn lưu giữ được nhiều di vật mang phong cách nghệ thuật thời Lý và thời Mạc. Trong số những di vật này là tượng vua Mạc Đăng Dung và phù điêu hoàng hậu Vũ Thị Ngọc Toàn. Đây là hai bảo vật được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận là bảo vật quốc gia ngày 31/12/2020.

Tượng Thái tổ Mạc Đăng Dung được làm từ đá vôi, có chiều cao 63cm, ngang 37cm. Tượng có khuôn mặt bầu trái xoan, mặc áo bào, đội mũ trụ đứng, đỉnh bằng thể hiện sự uy quyền. Trên áo có chạm hình rồng trong thế cuộn tròn, mang đặc trưng rồng thời Mạc. Phù điêu Thái Hoàng Thái hậu Vũ Thị Ngọc Toàn (là người làng Trà Phương và là chính thất của Mạc Thái Tổ Mạc Đăng Dung) được làm từ chất liệu đá vôi, tượng có chiều cao 56cm, vai ngang 23cm. Tượng được tạc hõm sâu vào đá nguyên khối. Phía ngoài phiến đá tạo tác kiểu văn bia, chạm khắc biểu tượng bông sen 16 cánh đơn…

Ngôi làng Trà Phương gắn liền với Vương triều nhà Mạc giai đoạn 1527 –1593. Bao thế hệ người làng nơi đây luôn tự hào về vị Thái Hoàng Thái Hậu Vũ Thị Ngọc Toàn - người con gái Trà Phương đẹp người đẹp nết đã trở thành vợ vua Mạc Đăng Dung.

Đến nay, lịch sử vẫn lưu truyền về Hoàng hậu Vũ Thị Ngọc Toàn không chỉ nổi tiếng về nhan sắc mà còn cả về đức độ. Bà là một nhân vật đặc biệt trong suốt 65 năm trị vì của nhà Mạc ở Thăng Long. Với quê hương, Bà truyền cho dân lễ minh thệ, để chống trộm cắp, tham nhũng; giúp dân làng Trà Phương mở mang đất đai, sinh cơ, lập nghiệp. Người dân địa phương đến ngày nay vẫn còn truyền tụng câu ca “Cổ Trai đế vương - Trà Phương công chúa” để nói về công ơn của đức vua và hoàng hậu nhà Mạc…

Trà Phương ngày nay vẫn là vùng đất ngoại ô yên bình của thành phố Cảng, nhưng nơi đây cũng đã ghi dấu ấn về những mốc son trong lịch sử của cha ông để lại. Mảnh đất này cũng đã thấm máu của 17 cán bộ chiến sĩ Công an xung phong trong trận càn của giặc Pháp vào cuối năm 1947.

Không chỉ vậy, Trà Phương cũng đã chứng kiến đội dân quân tự vệ trên núi Chè bắn rơi máy bay AD6 của Mỹ trong kháng chiến chống Mỹ, ghi thêm dấu ấn trong dòng chảy lịch sử hào hùng của người TP Cảng.

Cùng với những biến cố thăng trầm của lịch sử, bị tàn phá khắc nghiệt bởi các cuộc chiến tranh lớn của dân tộc, hiện nay, ngôi Chùa cổ Trà Phương đã bị xuống cấp, hư hại nhiều, đang chờ được trùng tu, tôn tạo. Trưởng làng văn hóa thôn Trà Phương Nguyễn Văn Kiệm chia sẻ, đầu năm 2021, Ban quản lý di tích chùa Trà Phương đã có kế hoạch cùng với chính quyền địa phương tiến hành cải tạo, trùng tu lại ngôi chùa với quy mô lớn, việc trùng tu vẫn đảm bảo đúng kiến trúc của một ngôi chùa cổ có từ thời nhà Lý. Người dân nơi đây luôn mong muốn được bảo tồn, giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa, lịch sử thiêng liêng của ngôi chùa Trà Phương cổ tự có từ ngàn đời nay…