Độc quyền sách giáo khoa: Lãi, lỗ và lãng phí

Phần lớn sách chỉ dùng một lần vì học sinh được ghi thẳng vào sách, gây lãng phí cả nghìn tỷ đồng. Và nếu tính 16 năm độc quyền SGK (bộ sách đang áp dụng được triển khai từ năm 2002, do NXB Giáo dục Việt Nam thuộc Bộ GD&ĐT phát hành), số tiền lãng phí của xã hội đã lên đến hàng chục nghìn tỷ đồng.

Sách giáo khoa mỗi năm cả nghìn tỷ rồi cũng thành giấy vụn? (Ảnh minh họa)

Hoang phí là tại… thầy cô và học trò (?)

Đầu năm học 2018-2019, phụ huynh phải nháo nhác đi tìm SGK vì tình trạng tái bản cầm chừng để chờ thay sách của các công ty phát hành. Thế nhưng, chính thức vào năm học thì phụ huynh lại ngỡ ngàng khi có trường ở Hà Nội đưa gần 30 đầu sách vào chương trình Tiểu học, thậm chí có trường dùng cả sách của Mô hình trường học mới (VNEN) đã dừng việc mở rộng ở các địa phương để bán cho học sinh.

Đầu mục SGK, sách bài tập, sách tham khảo bổ trợ được Trường Tiểu học Đô thị Việt Hưng (Long Biên, Hà Nội) chuyển tới tay phụ huynh khiến nhiều người choáng váng khi lên tới 27 cuốn dành cho học sinh lớp 1. Nếu chỉ tính riêng sách bài tập và SGK lớp 1 thôi thì nhà trường đã liệt kê được 17 cuốn với tổng giá 148.400 đồng.

Thế nhưng, đi kèm với đó là 10 cuốn bổ trợ gồm luyện chữ đẹp, luyện đọc, thực hành Toán, Tiếng Việt, Mỹ thuật... nên mức giá phụ huynh phải trả đã trội lên 208.000 đồng. Cộng với bọc vở, giấy kiểm tra, thủ công, bộ thực hành, phấn bảng... mức giá lại trội lên 378.000 đồng. Tổng một bộ SGK, sách bổ trợ, đồ dùng dạy học trọn bộ lên tới 734.400 đồng…

Phần lớn phụ huynh cho rằng, việc sử dụng SGK như hiện nay đang gây lãng phí lớn vì SGK được thiết kế để các em học sinh điền kết quả, nối, tô màu trực tiếp vào bài tập chứ không phải là vở bài tập theo mẫu. Thậm chí trong phiên họp thứ 27 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc cho ý kiến về Luật Giáo dục sửa đổi, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga đã cầm sách Toán lớp 1 để dẫn chứng cho phần phát biểu “SGK lãng phí vì có chung phần luyện tập”:

“Chúng tôi phản ánh lại ý kiến của cử tri, chuyển đến Bộ trưởng GD&ĐT là lý do tại sao? Mỗi một năm xuất bản khoảng 100 triệu bản SGK, xã hội chi khoảng 1.000 tỷ đồng, nhưng đến năm sau không dùng được nữa. Chúng tôi phản ánh lại về những nghi ngại xung quanh việc độc quyền xuất bản của NXB Giáo dục Việt Nam”. Trước đó, Trưởng ban Dân nguyện Nguyễn Thanh Hải cho biết cử tri rất bức xúc vì SGK chỉ sử dụng một lần, sau đó chỉ có thể bán giấy vụn một cách lãng phí như vậy.

Mặc dù trước thềm năm học mới, khi dư luận nêu vấn đề, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Hữu Độ đã khẳng định sách sử dụng một lần chỉ là sách bài tập, tham khảo. Thế nhưng, sau ba tuần ông lại thừa nhận về thực trạng viết lên SGK gây lãng phí trong nhiều năm nay. Và đến nay, Thứ trưởng, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT đều đã đưa ra những văn bản chỉ thị “nhắc” giáo viên trong quá trình dạy học cần hướng dẫn học sinh làm bài tập, viết kết quả, trả lời câu hỏi vào vở viết, vở bài tập.

Ngày 24/9/2018, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Phùng Xuân Nhạ cũng có chỉ thị về việc sử dụng SGK và sách tham khảo trong các cơ sở giáo dục phổ thông. Theo đó, việc biên soạn SGK từ năm học 2002 - 2003 được biên soạn theo phương thức bảng số liệu được để trống để hướng dẫn học sinh làm bài tập.

Đồng thời, giáo viên có trách nhiệm hướng dẫn học sinh trong quá trình sử dụng SGK có ý thức giữ gìn, không được viết, vẽ vào sách để sử dụng SGK được lâu bền. Như vậy, lỗi “hoang phí” ấy đương nhiên thuộc về giáo viên và học trò? Trong khi từ nhiều năm qua, học sinh như một quy luật bất thành văn, vẫn luôn làm bài tập vào sách. Thậm chí, đi học thêm sẽ phải mua thêm sách mới để dùng, bởi sách đang dùng ở lớp đã viết rồi…

Tréo ngoe… lỗ hay lãi?

Tuy nhiên, trong Chỉ thị ngày 24/9, Bộ GD&ĐT cũng nêu ra con số mỗi năm việc sử dụng lại SGK chỉ đạt khoảng 35%. Con số này tương đương với việc hàng năm có tới 65% SGK được thay mới, gây lãng phí hàng trăm tỷ đồng. Bộ trưởng Bộ GD&ĐT yêu cầu Tổng Giám đốc NXB Giáo dục Việt Nam phải tổ chức đánh giá lại việc in ấn, phát hành SGK để có phương án chỉnh sửa bản thảo SGK, hạn chế tối đa việc học sinh viết vào SGK. Phải báo cáo lại với Bộ GD&ĐT trước khi chỉnh sửa bản thảo SGK để tái bản.

Trước đó, chia sẻ với báo chí, ông Hoàng Lê Bách, Tổng Giám đốc NXB Giáo dục Việt Nam cho biết, hàng năm số lượng phát hành SGK đáp ứng được tới 65% nhu cầu sử dụng của học sinh, tuy nhiên việc kinh doanh SGK khiến NXB lỗ hàng chục tỉ đồng mỗi năm. Theo đó, NXB Giáo dục Việt Nam đã sử dụng các nguồn thu khác để bù đắp lỗ của hoạt động xuất bản phát hành SGK mỗi năm trên dưới 40 tỉ đồng.

Thế nhưng, số liệu tài chính mới nhất được gửi đến Cục Phát triển Doanh nghiệp của Bộ KH&ĐT trước đó không lâu thì NXB Giáo dục Việt Nam vẫn đang ăn nên làm ra, không hề thua lỗ. Năm 2017, sau khi khấu trừ các chi phí, lợi nhuận thuần của NXB Giáo dục Việt Nam tăng hơn gấp đôi năm 2016, đạt 145 tỷ đồng.

Cộng thêm khoản lợi nhuận khác gần 5,8 tỷ đồng, NXB này ghi nhận có tới 150,8 tỷ đồng tổng lợi nhuận trước thuế (tăng gần 2,1 lần so với năm 2016). Lãi ròng năm 2017 theo đó tăng mạnh gấp 1,9 lần lên 139,8 tỷ đồng so với năm 2016. Đến cuối năm 2017, NXB Giáo dục Việt Nam đang có khoảng 171,1 tỷ đồng lợi nhuận sau thuế chưa phân phối. Kế hoạch trong năm nay của đơn vị này là 1.180 tỷ đồng tổng doanh thu, doanh thu thuần đạt 1.130 tỷ đồng. Lãi trước thuế 82 tỷ đồng và lãi sau thuế 74,6 tỷ đồng.

Về vấn đề này, PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng GD&ĐT cho rằng, Bộ GD&ĐT và NXB Giáo dục Việt Nam không trả lời về lãng phí SGK là né tránh. Bởi trách nhiệm của Bộ và NXB là phải trả lời dư luận về chủ trương thiết kế SGK có bài tập hay sẽ sửa đổi để tránh lãng phí. Bộ GD&ĐT cũng nên có kế hoạch hàng năm, chỉ cho phép in một số phần trăm SGK bổ sung nhất định.

Phần bài tập cần được thiết kế tách biệt với SGK. Vở bài tập nên bán giá rẻ, học xong có thể bỏ đi. Bởi theo ông, nếu số sách bài tập chỉ bằng 1/10 SGK thì mỗi năm chúng ta chỉ bỏ đi 100 tỷ đồng chứ không phải 1.000 tỷ. 900 tỷ còn lại có thể làm được nhiều việc khác như hỗ trợ trường học vùng cao khi chúng ta còn nhiều khó khăn.