Lực lượng biệt động thị xã Hội An được xây dựng và hoạt động trong điều kiện bí mật, ở ngay trước mắt địch và trong lòng địch. Đây là lực lượng giữ vai trò đặc biệt quan trọng của phong trào đô thị Hội An trong năm Tổng tiến công và nổi dậy Mậu Thân 1968.
 |
| Người đội trưởng Đinh Văn Lời có biệt danh là “Báo đen”. Ảnh: VGP/Thế Phong |
Phòng Khoa học quân sự (Quân khu 5) cho biết, Đội Biệt động thị xã Hội An thành lập ngày 10/4/1965 với tên gọi ban đầu là Đội Vũ trang tuyên truyền, gồm 9 cán bộ, chiến sĩ và 3 cơ sở cách mạng, do đồng chí Nguyễn Khương làm Đội trưởng, đồng chí Đinh Văn Lời (biệt danh “Báo đen”) làm Đội phó, đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Thị ủy Hội An.
Tháng 4/1966, Đội Vũ trang tuyên truyền đổi tên thành Đội Biệt động. Tháng 5/1967, đồng chí Nguyễn Khương bị địch bắt lính, phải thoát ly ra vùng giải phóng, Thị ủy giao đồng chí Đinh Văn Lời làm Đội trưởng.
Đội Biệt động hoạt động hợp pháp chủ yếu tại trại mộc của ông Nguyễn Một (số 70 đường Lê Lợi, thị xã Hội An). Đây là gia đình có quan hệ rộng rãi với chính quyền địch tại thị xã Hội An lúc bấy giờ và cũng là gia đình đã cưu mang, nuôi dưỡng Đội Biệt động Hội An.
Trong dịp Tết Mậu Thân 1968, Bộ Tư lệnh Quân khu 5 xác định Quảng Đà (có thị xã Hội An) là chiến trường chính, Đà Nẵng là trọng điểm. Lúc 2h40 ngày 31/1/1968 (mùng Một Tết Mậu Thân), cuộc tổng tiến công và nổi dậy của quân và dân Hội An bắt đầu. Pháo Tết, súng, lựu đạn nổ khắp thị xã. Tiểu đoàn 2 và Tiểu đoàn 3 của Mặt trận 4 Quảng Đà đánh chiếm khu công binh, khu Chi Lăng, phát triển tiến công tiểu khu… kiên cường bẻ gãy nhiều đợt phản kích của quân địch.
Rạng sáng mùng Một Tết Mậu Thân, phối hợp tác chiến với các đơn vị bộ đội, Đội Biệt động Hội An hóa trang thành “cảnh sát dã chiến” đuổi bắn lính địch, bọn ác ôn chạy bán sống bán chết, tiêu diệt nhiều tên ác ôn.
Đến sáng 31/1, địch tập trung lực lượng, có xe tăng và xe bọc thép yểm trợ phản kích quyết liệt. Diễn biến chiến trường ngày càng gay go, ác liệt. Để bảo toàn lực lượng, 3h mùng Hai Tết (1/2/1968), Tiểu đoàn 2 về đứng tại Trà Quế, Tiểu đoàn 3 cùng Đại đội 2 của thị xã rút về vùng An Mỹ, xã Cẩm Châu. Lực lượng quần chúng khởi nghĩa được lệnh chuyển sang làm nhiệm vụ tiếp tế hậu cần, tải thương, giải quyết chiến trường, phục vụ cho bộ đội rút quân.
Đêm mùng Bốn Tết Mậu Thân, lực lượng biệt động gồm: Đinh Văn Lời, Nguyễn Bưng, Phan Công Đủ, Bùi Sơn Thanh tập kích vào nhà Thiếu úy cảnh sát ngụy Nguyễn Trinh, Trưởng đồn cảnh sát Xóm Mới. Như thường lệ, cảnh sát ngụy vẫn tụ tập tại nhà Trinh để ăn uống. Hai chiến sĩ biệt động ém mình trên cây vú sữa của ông Năm Ngọ đối diện nhà Trinh. Khoảng 21h, ăn uống xong, Trinh tiễn khách ra về. Thời cơ đến, 2 quả lựu đạn M26 được ném vào nhà, khiến Nguyễn Trinh cùng nhiều tên khác bị thương, 1 xe Jeep của địch bị phá hủy.
 |
| Các chiến sĩ biệt động Hội An tại nhà tù Côn Đảo |
Chuẩn bị cho đợt hai tiến công vào các mục tiêu địch trong thị xã Hội An, chiều 4/5/1968, Đội Biệt động đưa một tiểu đội trinh sát vũ trang của Thị đội Hội An, cải trang thành lính Trung đoàn 51 ngụy vào trại mộc của ông Nguyễn Một. Đội Biệt động có nhiệm vụ phối hợp với trinh sát vũ trang tiến công cơ quan dân ý vụ, cơ quan tình báo biệt kích Nùng, cơ quan thanh niên đoàn Quốc Dân đảng và Tiểu khu Quảng Nam.
Thấy “lính Trung đoàn 51”, cảnh sát ngụy nghi ngờ là quân cách mạng Việt Nam.
Biết có nguy cơ bị lộ, Đội trưởng Đinh Văn Lời lệnh phân tán lực lượng. 10 chiến sĩ đi về hướng miếu Ông Cọp, bến xe, Tây Hồ để phối hợp với các mũi tiến công khác. 19h, đồng chí Bùi Sơn Thanh cùng nhiều đồng chí khác đi về hướng chùa Lễ Nghĩa. Nguyễn Trinh đi sau theo dõi. 19h30, cảnh sát, quân cảnh, bảo an, phòng vệ dân sự địch bao vây nhiều lớp chùa Lễ Nghĩa. Biết đã bị lộ, lực lượng biệt động hội ý chớp nhoáng và quyết đánh.
Đội trưởng Đinh Văn Lời nhớ lại: Lúc đó, biệt động đã tung hàng chục quả lựu đạn M26, diệt phó ty cảnh sát và đoàn trưởng cán bộ bình định địch. Cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt từ 20h30 ngày 4/5 đến 5h ngày 5/5/1968. Trong thời gian này, biệt động dùng lựu đạn M26 đánh vào nhiều cơ quan đầu não của địch trong thị xã, phối hợp với Đại đội 2 tiêu diệt hàng trăm quân địch, trong đó có hàng chục tên ác ôn. Về phía ta, có 2 đồng chí hy sinh và nhiều đồng chí khác bị địch bắt.
Ngày 3/7/1968, Trung tá Tỉnh trưởng Quảng Nam ngụy Lê Trí Tín đề nghị Tòa án quân sự mặt trận Vùng I chiến thuật truy tố “toán đặc công” và người chỉ huy Đinh Văn Lời. Cán bộ, chiến sĩ Đội Biệt động Hội An, cùng với cơ sở cách mạng đã bị địch tra tấn dã man rồi lưu đày ra Côn Đảo. Một số đồng chí không bị bắt đã thoát ly ra vùng giải phóng. Đồng chí Nguyễn Tám, Nguyễn Hơn, Mai Ngọc Hiền… tiếp tục bám trụ thị xã Hội An, móc nối cơ sở, duy trì hoạt động của Đội Biệt động Hội An cho đến ngày giải phóng.
Ghi nhận những thành tích hoạt động cách mạng xuất sắc, những chiến công vang dội của Đội Biệt động thị xã Hội An, ngày 31/8/2017, tại TP. Hội An, Bộ Tư lệnh Đặc công tặng Kỷ niệm chương cho Đội Đặc công-Biệt động Hội An và 51 đồng chí nguyên là cán bộ, chiến sĩ của Đội Biệt động thị xã Hội An.
