Chùa Nôm hay còn gọi là Linh thông cổ tự, nằm ở làng Nôm xã Đại Đồng huyện Văn Lâm (Hưng Yên).
Chùa Nôm được xây dựng từ thời hậu Lê với những nét kiến trúc cổ kính, là nơi lưu giữ nhiều pho tượng cổ vào loại bậc nhất khu vực Đồng bằng Bắc bộ. Ngoài những pho tượng cổ, chùa còn lưu giữ một khu mộ tháp bằng phiến đá ong cổ rất kỳ lạ. Chính vì vậy nên chùa Nôm rất thiêng, hàng năm thu hút rất đông khách viếng thăm.
 |
| Chùa Nôm uy nghi và cổ kính. |
Bí ẩn Linh thông cổ tự
Theo như chú thích ở trên bia, từ thời Hậu Lê, năm Canh Thân (1680), đời Chính Hòa, nhà vua cho xây dựng lại chùa.
Trước đó người ta cũng không biết ngôi chùa này xây dựng chính xác từ năm nào. Kể từ khi nhà vua cho xây dựng lại chùa từ thời Hậu Lê, đến thời Cảnh Thịnh thứ 4 chùa lại xây dựng thêm gác chuông và mở ra hai dãy hành lang.
Đến thời Nguyễn, chùa Nôm lại tiếp tục được tu sửa. Trải qua thăng trầm và biến cố của lịch sử, cũng như dấu tích tàn phá của thiên nhiên, chùa vẫn tồn tại và mang trong mình một tâm thế độc đáo riêng.
Theo các cụ cao niên ở trong làng, ngoài tên gọi là chùa Nôm, Linh thông cổ tự còn gắn liền về một truyền thuyết xa xưa từ thời Hai Bà Trưng.
Các cụ trong làng cho rằng, xưa kia có một sư thầy đang ngủ ở chùa Dâu, giữa đêm bỗng nhiên thức giấc. Khi tỉnh dậy, sư thầy nhìn thấy một ánh hào quang phát ra từ phía Nam.
Biết đây là điểm báo nên sư thầy liền bám theo ánh hào quang dẫn ra rừng thông, rồi nó lan tỏa thành một quầng sáng. Nghĩ rằng trời Phật ban phước lành, nên sư thầy đã cho dựng một ngôi chùa và lấy tên là Linh thông cổ tự.
Chùa Nôm mang kết cấu kiến trúc “nội công ngoại quốc”, chùa có khuôn viên rộng 15 ha. Đi qua cổng Tam Quan là lầu chuông và lầu trống nằm đối xứng hai bên. Cạnh lầu chuông là một hồ nước trong xanh như mở ra một không gian tĩnh mịch cho ngôi chùa.
Để phá vỡ không gian tĩnh mịch ấy, hàng ngày ở lầu chuông, tiếng chuông chùa vẫn được thỉnh lên, nó tựa như một thanh âm trong trẻo kéo dài để xua đi cái buồn, cái điềm tĩnh, gợi sự yên bình cho ngôi chùa.
Những pho tượng cổ ở chùa Nôm
Ngoài phong cảnh cổ kính, trầm mặc và uy nghiêm, chùa Nôm còn lưu giữ những hiện vật giá trị, đó là những pho tượng cổ có niên đại hàng trăm năm.
Mặc dù mảnh đất này phải thường xuyên gánh chịu những trận bão lụt, tuy nhiên các pho tượng cổ vẫn được chùa lưu giữ nguyên vẹn. Các pho tượng vẫn giữ được những đường nét sơn son thếp vàng, đây là điều mà đến nay nhiều nhà nghiên cứu về lịch sử cũng như kiến trúc của các ngôi chùa Việt chưa lý giải được.
Chùa Nôm hiện có trên 100 pho tượng cổ bằng đất sét như tượng Tam Thánh, A Di Đà, Bát Bộ Kim Cương, Thập Bát La Hán…
Theo các nhà nghiên cứu, những pho tượng cổ này rất khó xác định niên đại và quá trình tạo tạc. Có người cho rằng, tượng được tạc vào thời Lý - Trần, cũng có người lại cho rằng nhìn vào nghệ thuật điêu khắc thì những bức tượng được tạc vào thế kỷ thứ X-XIII.
Các pho tượng ở chùa đa phần đều được dùng bằng đất sét nung, chế tác rất tinh xảo. Mỗi một pho tượng lại thể hiện sinh động các tư thế, trạng thái khác nhau.
Theo các nhà nghiên cứu, để tạo ra một bức tượng đẹp, các nghệ nhân phải hòa lẫn các chất liệu đất sét, mật, vôi và giấy bản giã thật kỹ và nhuyễn. Tiếp theo, các nghệ nhân mới bắt đầu nặn thành khối, tạo hình cho mỗi bức tượng.
Tất cả các khâu đều được làm một cách rất tỉ mỉ, trau chuốt. Hòa mình vào dòng chảy của nền văn hóa lịch sử, những pho tượng cổ của chùa Nôm ít nhiều đã minh chứng cho một thời đại phát triển, nhất là nghệ thuật tạo dựng gốm sứ và đất nung.
Ngoài những pho tượng cổ quý giá, trong khuôn viên chùa Nôm còn có một khu mộ tháp cổ được xây dựng bằng những phiến đá ong cổ.
Đó là những tháp cổ đẹp và nguyên vẹn. Những thanh đá ong được mài nhẵn, vuông vắn, có kích thước giống nhau, xếp chồng lên nhau tạo thành ngôi bảo tháp ba tầng. Đến nay, những tòa tháp cổ vẫn đứng vững tọa lạc yên bình như thách thức với thời gian.
Chùa Nôm từ lâu đã trở thành nhân chứng lịch sử, gắn bó với người dân nơi đây cả trong thời chiến cũng như thời bình. Sự linh thiêng của chùa luôn thấm đẫm vào từng viên ngói, từng thớ gỗ, từng pho tượng…
Cùng với sự phát triển và hội nhập của nền văn hóa đương đại, chùa Nôm cũng như rất nhiều các ngôi chùa khác ở làng quê Việt Nam sẽ được bảo tồn và phát huy các giá trị dân tộc.
Hiện chùa Nôm luôn được chính quyền và người dân địa phương quan tâm. Chùa Nôm được đại đức Thích Hồng Huệ chủ trì từ năm 1998 đến nay.
Hàng năm nhất là dịp Tết, chùa Nôm được đông đảo du khách thập phương đến thắp hương để cầu lộc cầu tài. Việc người dân đến thắp hương, vãn cảnh chùa cũng chính là những nét văn hóa có từ lâu đời. Với những giá trị cổ truyền quý báu đó, chùa Nôm sẽ là nơi giao thoa văn hóa tâm linh, góp phần thúc đẩy đời sống tinh thần của người dân, đồng thời tạo đà cho nền văn hóa Việt Nam phát triển.
