Xã Tân Hội, huyện Đan Phượng, Hà Nội xưa thuộc vùng Tổng Gối (phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Đông xưa) là nơi lưu truyền hình thức nghệ thuật diễn xướng dân gian độc đáo mang tên Chèo tàu. Nơi đây, dù đã trải qua bao thăng trầm, biến động của lịch sử nhưng lời ca, điệu hát vẫn giữ được vị thế của mình, vẫn làm say đắm lòng người.
Biểu diễn hát Chèo tàu tại xã Tân Hội (ảnh tư liệu).
Vốn cổ độc đáo
“Nào tàu nào tượng ra trông/ Xe như nước chảy lọng cùng lá sen/ Nào cờ nào kiệu đôi bên/ Cân đai rực rỡ áo xiêm xa bày/Gió xuân phây phẩy xa bay/ Chim kia học nói hoa này thêm tươi…” những lời ngâm nga của Chèo tàu đưa tôi tìm về Tân Hội trong một ngày cuối tháng bảy.
Ở vùng đất này, có thể dễ dàng cảm nhận được Chèo tàu như ngấm vào máu, vào thịt mỗi người dân. Từ những trẻ mới lớn, cho đến người trưởng thành và cả những cụ già vẫn có niềm đam mê, yêu những làn điệu mượt mà, những câu ca sâu lắng.
Hôm ấy, theo lời giới thiệu của một nhà nghiên cứu văn hóa dân gian trong vùng, tôi tìm đến ông Đông Sinh Nhật - Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ hát Chèo tàu Tân Hội. Ông Nhật là một trong những người đầu tiên góp công, hiến sức trong nỗ lực phục dựng, bảo tồn và phát huy giá trị của loại hình nghệ thuật này. Nhắc đến gốc tích Chèo tàu, ông Nhật cho hay, hát Chèo tàu đã có từ khoảng những năm 1683.
Thuở xưa, do đây là điệu hát thiêng nên phải cách quãng 25 năm, người dân Tổng Gối mới mở hội hát một lần, mỗi lần hội lại kéo dài trong vòng một tháng. Hội cuối cùng được tổ chức vào năm 1922, và đứt đoạn mãi đến năm 1998 mới được khôi phục. Năm 2015 là kỳ lễ hội được tổ chức với quy mô lớn nhất.
Quanh giai thoại về nguồn gốc Chèo tàu ở Tân Hội cũng có muôn vàn lý giải. Nguồn gốc đầu tiên nói rằng, hội hát Chèo tàu ở Tân Hội được tổ chức nhằm tưởng nhớ vị tướng Văn Dĩ Thành (1380 -1416), người đã có công đánh đuổi quân Minh xâm lược, bảo vệ quê hương. Thời đó, tướng Văn Dĩ Thành lấy vùng Tổng Gối làm căn cứ, đóng đại bản doanh ở gò Đống Đám, giữa cánh đồng Dinh của làng Thượng Hội. Quân phục thường mang sắc đen nên cuộc khởi nghĩa thường được gọi là “khởi nghĩa hắc y”, tướng Văn Dĩ Thành cũng được tôn là “Tướng hắc y dạ xoa”.
Nghệ nhân Đông Sinh Nhật (phải) chia sẻ về những nét độc đáo của hát Chèo tàu Tân Hội.
Sau khi tướng Văn Dĩ Thành mất năm 1416 và được tôn vinh là Thành hoàng Tổng Gối thì người dân kết hợp những truyền thống ca hát vốn có của vùng đất này, tạo ra một lễ hội đặc sắc tưởng nhớ ông. Nội dung của tất cả các bài hát đều là ca ngợi hoặc kể lại những chiến công, những trận đánh xưa kia của vị tướng song toàn Văn Dĩ Thành.
Cũng có giai thoại khác cho rằng, hình ảnh voi và các ca nương là bằng chứng cho thấy Chèo tàu bắt nguồn từ truyền thuyết về cuộc tiến quân hùng tráng của Hai Bà Trưng đánh Tô Ðịnh đời Ðông Hán vào khoảng năm 12 đến 43. Còn theo một nguồn gốc khác nữa thì Chèo tàu xuất hiện từ những cuộc đàm phán quân sự giữa Lý Phật Tử và Triệu Quang Phục trong chiến tranh giữa những năm 544 và 571… Tuy nhiên, ông Nhật cho rằng, Chèo tàu có gốc gác gắn với tướng hắc y dạ xoa Văn Dĩ Thành, một người con của Tổng Gối, có công đánh giặc Minh xâm lược là chuẩn xác hơn cả.
Tại sao lại có tên là Chèo tàu? “tàu” ở đây có nghĩa là gì? Có phải đây là loại hình nghệ thuật có nguồn gốc từ Trung Quốc hay không? Trước những băn khoăn này của tôi, ông Đông Sinh Nhật cho biết, thực ra, chữ “tàu” có ý nghĩa hết sức đơn giản, nó chỉ những chiếc thuyền, những chiếc tàu thủy. Và điệu hát Chèo tàu là hát chèo thuyền, chở quân đi đánh giặc.
Hình thức thể hiện của Chèo tàu ít nhiều phảng phất và mang âm hưởng như những đội nghĩa binh áo đen của tướng Văn Dĩ Thành chèo thuyền trong đêm, bí mật tập kích quân địch. Và đội chèo thuyền ấy chính là các bà, các cô thông thạo sông nước. Đó là lý giải hợp lý nhất cho câu hỏi vì sao lại có tên là Chèo tàu và vì sao tất cả những người hát Chèo tàu đều là nữ.
"Truyền lửa" Chèo tàu cho thế hệ trẻ ở Tân Hội.
Điểm đặc sắc của Chèo tàu còn nằm ở thời gian chuẩn bị công phu và cách thức thể hiện nghiêm cẩn. Cụ thể, hội Chèo tàu thường được tổ chức vào ngày 14, 15 tháng Giêng, trên cánh đồng làng Thượng Hội. Những năm hội lớn, công tác chuẩn bị thường được tiến hành từ Rằm tháng Tám (âm lịch) năm trước, với các đội hát được diễn luyện ngày đêm cho đến tận ngày chính hội. Đạo cụ không thể thiếu, làm nên hồn cốt diễn xướng là tàu (những chiếc thuyền rồng bằng gỗ) và tượng (voi).
Đặc biệt, nghi lễ hát này được tổ chức ở trên cạn, với các làn điệu đối đáp. Trên mỗi thuyền rồng đều có một “bà chúa tàu” khoảng 50 tuổi, múa hát giỏi; hai “cái tàu” và mười “con tàu” là các thiếu nữ từ 13-16 tuổi. Khi biểu diễn, “chúa tàu” đánh thanh la, hai “cái tàu” lĩnh xướng, mười “con tàu” hát họa theo. Quy trình hát Chèo tàu cũng được thực hiện tương đối chặt chẽ, thường theo thứ tự là: lễ trình, dâng hương, dâng rượu, bài tàu, hát bỏ bộ, hát các bài lý, hát ví…
Nỗ lực bảo tồn
Khi nhắc đến thăng trầm của Chèo tàu, ông Đông Sinh Nhật tần ngần bảo, do truyền thống 25 năm mới được tổ chức một lần nên sau khoảng thời gian dài, các bài và điệu hát cũng ít nhiều bị lãng quên. Không nói đâu xa, lần tổ chức Chèo tàu cuối cùng là năm 1922, song mãi đến xuân năm 2015 người dân trong vùng mới hân hoan tổ chức lại lễ hội hát Chèo tàu. Nghĩa là, phải sau quãng thời gian 93 năm, những làn điệu chèo cổ mới được tái hiện. Chính bởi thời gian cách quãng như vậy khiến Chèo tàu mất đi nét đặc sắc và những giá trị quý giá.
Ngoài ra, việc lưu giữ Chèo tàu cũng gặp khó bởi việc học hát Chèo tàu chủ yếu qua hình thức truyền miệng, không có sách nào ghi lại những lời ca, điệu hát. Vậy nên, xưa Chèo tàu có hàng trăm làn điệu nhưng hiện nay, dù các nghệ nhân dân gian trong vùng đã nỗ lực sưu tầm nhưng cũng chỉ lưu giữ chính xác về ngôn ngữ và cách hát khoảng trên 20 làn điệu, trong đó có nhiều bài được trình diễn tương đối phổ biến như "Hát bỏ bộ", "Hát ví"...
“Trước ở trong làng có cụ Tiến Thị Lục, cụ Mạch, cụ Nhung… là những cây đa, cây đề nức tiếng về hát Chèo tàu hay, đồng thời thuộc nhiều làn điệu cổ. Các cụ biết chúng tôi có mong muốn phục dựng lại Chèo tàu thì vui lắm, sẵn sàng đem hết công sức để gây dựng lại nét văn hóa truyền thống quê hương. Nhờ những tấm lòng ấy nên Chèo tàu mới được lưu truyền cho đến ngày nay” ông Đông Sinh Nhật chia sẻ.
Quanh câu chuyện phục dựng lại hát Chèo tàu ở Tân Hội, người viết cũng ghi lại không ít câu chuyện thú vị, những nỗ lực bền bỉ, tâm huyết của những nghệ nhân trong vùng. Theo tìm hiểu, để Chèo tàu được thịnh hành như hiện tại, ngoài đóng góp của các cao niên trong việc lưu giữ thì sưu tầm và truyền thụ điệu hát phải kể đến các ông Đông Sinh Nhật, Nguyễn Hữu Yến, bà Ngô Thị Thu, bà Nguyễn Thị Tuyết và bà Nguyễn Thị Lệ Thủy… với sự tâm huyết của mình, những nghệ nhân này đã phối hợp với Viện Âm nhạc Việt Nam, Sở Văn hóa và Thông tin Hà Tây (cũ) nay là Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức sưu tầm, ghi âm bài hát dân gian trong quần chúng rồi học, đối chiếu để hát cho chuẩn.
Sau nhiều năm trăn trở, các ông bà trên đã thành lập Câu lạc bộ hát Chèo tàu Tân Hội nhằm khôi phục làn điệu chèo tàu cổ, phục dựng lễ hội hát. Từ 20 người ban đầu, sau một thời gian hoạt động, số hội viên câu lạc bộ tăng dần. Đến với nhau, họ cùng chung niềm đam mê và lòng tự hào với di sản vốn quý của làng xã để quên đi những nhọc nhằn trong cuộc sống. Cứ như vậy, cho đến hiện tại, mỗi buổi tối, sau một ngày vất vả với công việc, học tập, những con người đam mê, tâm huyết lại cùng nhau đến nhà văn hóa xã, họ cùng nhau xướng lên những làn điệu chèo chỉ ở Tổng Gối mới có.
Vừa qua tại Hà Nội, BHXH Việt Nam đã tổ chức Khóa bồi dưỡng “Các bước lập kế hoạch và nền tảng thực hiện kế hoạch truyền thông số” tới đội ngũ làm công tác báo chí, truyền thông của BHXH Việt Nam và BHXH TP.Hà Nội. Đây cũng là hoạt động nằm trong chương trình hợp tác giữa BHXH Việt Nam và các đối tác Pháp.
Lễ hội văn hóa ẩm thực, món ngon Saigontourist Group 2024 diễn ra từ ngày 28-31/3 tại Khu Du lịch Văn Thánh, TP.HCM sẽ giới thiệu hơn 400 món ngon ba miền Việt Nam cùng các chương trình văn hóa - nghệ thuật truyền thống.
Tối 24/3, tại tuyến đường Phạm Ngọc Thạch (quận 1), Lễ hội thanh niên TP.HCM (Youth Fest) 2024 đã chính thức khép lại bằng bữa tiệc âm nhạc sôi động với thật nhiều cảm xúc.
Giá vàng “nhảy múa” đã không còn là chuyện riêng của những người kinh doanh vàng và khách hàng có nhu cầu tích trữ, giữ tiền bằng vàng. Đáng nói, sự biến động của thị trường vàng thời gian qua không phải lần đầu.
Một số sai phạm lẽ ra phải bị xử phạt vi phạm hành chính nhưng vì một lý do nào đó, ông Lường Tuấn Anh - Chủ tịch UBND huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên lại chỉ ký Quyết định “Buộc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả”.
Liên quan đến việc ông Lường Tuấn Anh - Chủ tịch UBND huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên ký Quyết định “Buộc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả” thay vì phải ra Quyết định “Xử phạt vi phạm hành chính (XPVPHC)” đối với ông Chang A Cháng.
Liên quan đến nữ giáo viên tại Tuyên Quang bị một nhóm học sinh có hành vi thiếu chuẩn mực, Bộ GD&ĐT yêu cầu xử lý nghiêm khắc theo đúng mức độ vi phạm đối với các cá nhân và tập thể có liên quan.
Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang vừa ký Công điện số 1300/CĐ-TTg ngày 5/12/2023 của Thủ tướng Chính phủ về bảo đảm trật tự, an toàn giao thông dịp Tết Dương lịch, Tết Nguyên đán Giáp Thìn và Lễ hội xuân 2024.
Bảo đảm an sinh xã hội (ASXH), chuyển từ hỗ trợ nhân đạo sang bảo đảm quyền an sinh của công dân là một trong những điểm nhấn được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nêu ra tại Hội nghị quán triệt Nghị quyết 42-NQ/TW của TW8, khóa XIII. Đó là một trong những thành tựu sau 10 năm thực hiện Nghị quyết 15-NQ/TW của TW15, khóa XI.
Bộ Giao thông vận tải, vừa ban hành Thông tư số 34/2023/TT-BGTVT điều chỉnh khung giá dịch vụ vận chuyển hành khách trên các đường bay nội địa. Thông tư này có hiệu lực kể từ ngày 01 tháng 03 năm 2024.
Sáng nay, ngày 5/12, Kỳ họp thường lệ cuối năm (Kỳ họp thứ 14) HĐND TP Hà Nội khoá XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 chính thức khai mạc. Theo dự kiến, kỳ họp diễn ra từ ngày 5 đến 8/12 để xem xét, thông qua 67 nội dung gồm 25 báo cáo và 42 nội dung ban hành nghị quyết.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Công điện số 38/CĐ-TTg ngày 15/4/2024 về việc triển khai quyết liệt, đồng bộ, hiệu quả các giải pháp bảo đảm cung ứng điện trong thời gian cao điểm năm 2024 và các năm tiếp theo.
Bộ GTVT vừa có văn bản đề nghị Bộ Thông tin và Truyền thông nghiên cứu sớm phủ sóng điện thoại di động và cung cấp dịch vụ viễn thông trên các tuyến cao tốc.
Theo Cục Hàng không Việt Nam, các hãng bay dự kiến tăng khoảng 120 chuyến, tương đương hơn 20.000 chỗ mỗi ngày trong dịp cao điểm nghỉ lễ 30/4 - 1/5. Trước đó, các hãng hàng không trong nước đã lên kế hoạch cung ứng từ 100.000 đến 110.000 chỗ mỗi ngày trên đường bay nội địa, tăng khoảng 20% so với lịch bay tháng 3.
Ngày 9/4 (tức ngày 1/3 âm lịch), tại Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Hùng, tỉnh Phú Thọ đã diễn ra Lễ Khai mạc Lễ hội Đền Hùng và Tuần Văn hóa - Du lịch Đất Tổ năm Giáp Thìn 2024.
Chương trình quốc gia về phòng ngừa và giảm trẻ em lao động trái quy định của pháp luật giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030. Dự án này đã được triển khai tại xã Hương Ngải, huyện Thạch Thất, nhằm hỗ trợ những gia đình khó khăn ổn định sinh kế, giảm tình trạng sử dụng lao động trẻ em vị thành niên.
